"Zostałem tam cztery lata". Nowa książka Sławomira Pastuszki

Sławomir Pastuszka ocalił od zapomnienia losy kolejnego Żyda z Górnego Śląska. Książka zawiera osobistą relację Dawida Danielego, dotyczącą m.in. jego losów wojennych, kiedy jako chłopiec ukrywał swoją żydowską tożsamość, by przeżyć.

To już druga książka Pastuszki z serii dotyczącej świadectw Żydów wywodzących się z Pszczyny. Rok temu ukazały się wspomnienia Anny Feibelsohn, śląskiej Żydówki. Osobiste relacje bohaterów zostały opatrzone autorskim komentarzem. 

Sławomir Pastuszka na podstawie zebranych informacji, dokumentów i rozmów jako pierwszy przygotował pełną relację życia Danielego. Historia dotyczy głównie okresu II wojny światowej. Są to wspomnienia chłopca, który w momencie jej wybuchu miał 7 lat. Zmuszony do zatajenia żydowskiej tożsamości i walki o przetrwanie, ukrywał się u śląskiej rodziny Kapiców w Rybniku. Jak dziś przyznaje, by przeżyć te trudne czasy, szybko nauczył się nie okazywać słabości.

Dawid Danieli (wł. Dymitr Danielski) urodził się w 1932 roku w Pszczynie. Jego matka była Żydówką pochodzącą z Charkowa, ojciec zaś niemieckojęzycznym Ślązakiem wywodzącym się z rodziny wyznania rzymskokatolickiego. Danieli wczesne dzieciństwo spędził w Katowicach, dokąd rodzina przeniosła się z Pszczyny kilka miesięcy po narodzinach syna. Na początku 1939 roku Danielscy wyprowadzili się do Rybnika, gdzie dosięgła ich wojna.

W czasie wojny Dawida przygarnęła rodzina Kapiców, która otrzymała w 1995 roku medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Chłopiec zaczął pod ich opieką funkcjonować jako Marian Danielski, daleki krewny rodziny. By ocalić swoje życie, przyjął chrzest i przystąpił do pierwszej komunii świętej.  Uczęszczał do szkoły i wstąpił do Hitlerjugend, jak większość chłopców z jego otoczenia. Gdy szukało go gestapo, dla bezpieczeństwa Kapicowie odesłali go z domu. Chłopiec tułał się przez jakiś czas po Polsce. Po wojnie wrócił do Rybnika. Spędzał godziny przy drodze, czekając na powrót rodziców z Oświęcimia. Danielscy jednak zginęli w obozie. Młody Dymitr trafił do żydowskiego domu dziecka w Zabrzu, następnie do Palestyny i Izraela. Tam zmienił imię na Dawid, a nazwisko na Danieli i poznał swoja żonę Ruti. Od Polski odciął się na lata. Odwiedził  ją dopiero w 1993 roku.

Pierwszą rozmowę z Danielim Sławomir Pastuszka miał okazję przeprowadzić w październiku 2013 roku za pośrednictwem Skype’a, a w listopadzie 2017 roku autor odwiedził Dawida w Izraelu. Autor o istnieniu Danielego dowiadywał się z różnych źródeł historycznych, mi.in z aktu urodzenia przechowywanego w pszczyńskim Urzędzie Stanu Cywilnego oraz świadectw tragicznej śmierci rodziców, które Danieli dostarczył do Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie. Temat autor zaczął zgłębiać w 2013 roku po tym, jak na wystawie o tożsamości Górnoślązaków w Rondzie Sztuki w Katowicach, pojawił się projekt prezentujący historie osieroconych w czasie II wojny światowej żydowskich dzieci, które ukrywały się w polskich rodzinach, a po wojnie, aż do 1949 roku przebywały w sierocińcu w Zabrzu. Autorce instalacji, Jani Pietsch udało się po latach zarejestrować wypowiedzi wychowanków placówki. Wśród nich był Dawid Danieli. Tropieniem jego historii zajęła się Małgorzata Płoszaj, badaczka losów Żydów na ziemi rybnickiej. Płoszaj nawiązała z mężczyzną kontakt i rozpoczęła starania o nagłaśnianie tematu w lokalnej prasie i w sieci. W 2018 roku historię ocalenia Danielego przedstawiono na wystawie katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej i muzeum w Gliwicach. 

Sławomir Pastuszka, badacz kultury żydowskiej i opiekun pszczyńskiego kirkutu jest doktorantem na Uniwersytecie Jagiellońskim i współorganizatorem dorocznych Spotkań z Kulturą Żydowską w Pszczynie a także autorem wielu publikacji o kulturze żydowskiej. W 2017 roku na łamach "Głosu Pszczyńskiego" opublikował artykuł poświęcony Danielemu w 4 częściach.

Książkę wydało Pszczyńskie Centrum Kultury przy wsparciu Urzędu Miejskiego w Pszczynie. Treść została wzbogacona fotografiami ze zbiorów Dawida Danielego oraz rodziny Kapiców. 26 września w czytelni Miejsko-Powiatowej Biblioteki Publicznej w Pszczynie odbyło się spotkanie z autorem.

„Dawid Danieli. Zostałem tam cztery lata”, opracowanie: Sławomir Pastuszka, Pszczyna 2019.

Ada Ryłko